Terapia integracji sensorycznej cieszy się obecnie rosnącą popularnością, co sprawia, że coraz więcej osób chce uzyskać kompetencje i uprawnienia do pomocy osobom z zaburzeniami. Posiadanie takich kwalifikacji pozwoli na zostanie terapeutą SI i prowadzenie zajęć w tym zakresie?
Integracja sensoryczna – co to jest?
Integracja sensoryczna to proces, w którym mózg porządkuje i interpretuje informacje odbierane przez zmysły, umożliwiając adekwatne reakcje i celowe działania. Obejmuje ona siedem głównych zmysłów: pięć tradycyjnych (wzrok, słuch, dotyk, smak, węch) oraz dwa kluczowe dla funkcjonowania systemy – przedsionkowy (równowaga) i proprioceptywny (czucie głębokie). Gdy procesy sensoryczne funkcjonują prawidłowo, dziecko porusza się sprawnie, właściwie odbiera bodźce z otoczenia i reaguje adekwatnie do sytuacji. U niektórych dzieci mogą występować trudności w przetwarzaniu tychże bodźców, co prowadzi do problemów takich, jak zaburzenia koncentracji, nieprawidłowe napięcie mięśniowe czy trudności w komunikacji.
Dzieci z problemami z integracją sensoryczną przejawiają takie problemy, jak nadwrażliwość na dźwięki, dotyk czy zapachy, trudności w koordynacji ruchowej, niepokój w nowych sytuacjach, problemy z koncentracją, nadmierna impulsywność lub trudności w relacjach społecznych czy adaptacji do otoczenia. Pojawiają się także nietypowe reakcje na codzienne sytuacje (np. unikanie huśtawek, niechęć do mycia włosów). Terapia integracji sensorycznej ma na celu wspieranie takich dzieci w rozwijaniu potrzebnych umiejętności i maksymalnym wykorzystaniu ich potencjału.
Integracja sensoryczna i neuroplastyczność mózgu
Terapia Integracji Sensorycznej (SI) opiera się na neuroplastyczności mózgu, co oznacza zdolność tkanki nerwowej do tworzenia nowych połączeń, adaptacji, samonaprawy oraz uczenia się. Dzięki tej właściwości mózg, pod wpływem odpowiedniej stymulacji, może nauczyć się efektywnego zarządzania bodźcami sensorycznymi i adekwatnych reakcji na nie. Terapia SI koncentruje się właśnie na tym procesie – poprawie zdolności adaptacyjnych organizmu.
Diagnoza przed terapią SI
Przed rozpoczęciem terapii konieczne jest przeprowadzenie diagnozy integracji sensorycznej. Dokonuje jej terapeuta integracji sensorycznej, który ocenia funkcjonowanie zmysłów dziecka na podstawie szczegółowego wywiadu z rodzicami, wypełnionych kwestionariuszy oraz bezpośredniej obserwacji dziecka. Diagnoza, trwająca zazwyczaj 2–3 spotkania, kończy się przygotowaniem pisemnego raportu, który stanowi podstawę do rozpoczęcia terapii.
Nie ma minimalnego wieku, od którego można diagnozować zaburzenia SI. Problemy te mogą występować od urodzenia i nie ustępują samoistnie – przeciwnie, z czasem często się nasilają. Choć trudności związane z SI często stają się widoczne dopiero w wieku szkolnym (6–7 lat), najlepiej rozpocząć terapię jak najwcześniej, ponieważ szybka interwencja pozwala osiągnąć lepsze efekty. Na terapię SI jednak nigdy nie jest za późno, a korzyści można uzyskać niezależnie od wieku.
Kto może zostać terapeutą SI? Wymagania formalne
Zajęcia sensoryczne zaliczają się do zajęć terapeutycznych, dlatego mogą być prowadzone wyłącznie przez osobę posiadającą kwalifikację terapeuty pedagogicznego oraz specjalizację z integracji sensorycznej. Wymagania od terapeuty SI określa §32 Rozporządzenia Ministra Edukacji i Nauki z dnia 14 września 2023 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli.
Zgodnie z tymi przepisami, konieczne jest ukończenie studiów wyższych w dziedzinie fizjoterapii, psychologii lub pedagogiki oraz dodatkowo niezbędny jest kurs integracji sensorycznej na poziomie co najmniej drugiego stopnia, lub ukończenie studiów podyplomowych związanych z tym obszarem.
Jakie cechy powinien posiadać terapeuta SI?
Chociaż odpowiednie wykształcenie stanowi podstawę w wykonywaniu tego zawodu, równie istotne są cechy osobowościowe oraz umiejętności, które odgrywają kluczową rolę w pracy z dziećmi. Osoba prowadząca zajęcia terapeutyczne powinna charakteryzować się:
- kreatywnością – tworzenie interesujących i angażujących ćwiczeń sprzyja skuteczności terapii oraz budowaniu pozytywnej relacji z dzieckiem;
- komunikatywnością – terapeuta powinien jasno i efektywnie komunikować się zarówno z dziećmi, jak i ich rodzicami, tłumacząc cele terapii, jej przebieg oraz informując o postępach;
- cierpliwością i empatią – praca z dziećmi mającymi trudności sensoryczne wymaga zaangażowania oraz czasu, aż do momentu, gdy opanują one konkretne umiejętności.
- Ważnym aspektem pracy terapeuty jest również zdolność współpracy z innymi specjalistami, takimi jak logopedzi czy psychologowie, co pozwala na kompleksowe wsparcie dziecka.
Przebieg terapii SI
Terapia integracji sensorycznej (SI) polega na dostarczaniu odpowiednich bodźców sensorycznych w kontrolowany sposób, aby stopniowo poprawiać funkcjonowanie układu nerwowego. Prowadzona jest przez specjalistów w formie zabaw ruchowych i ćwiczeń, które angażują różne zmysły. Terapia SI, choć wymaga jasno określonego celu, nie przebiega według sztywnego scenariusza.
Terapeuta, po przeprowadzeniu diagnozy, dobiera ćwiczenia i aktywności w zależności od indywidualnych potrzeb dziecka, diagnozy oraz jego aktualnego stanu emocjonalnego i fizycznego. Kluczowym celem terapii jest poprawa codziennego funkcjonowania i jakości życia. Spotkania trwają zwykle 45–60 minut, odbywają się 1–2 razy w tygodniu, a pierwsze efekty zauważalne są po około 6–8 tygodniach. Terapeuta często zaleca tzw. dietę sensoryczną – zestaw ćwiczeń do wykonywania w domu.
Kto może prowadzić zajęcia sensoryczne w szkole?
Zajęcia sensoryczne, będące formą terapii, powinny być prowadzone przez wykwalifikowanego specjalistę posiadającego odpowiednie wykształcenie. W szkole jest to nauczyciel zatrudniony na stanowisku terapeuty pedagogicznego. Osoba ta powinna posiadać kwalifikacje w zakresie terapii pedagogicznej oraz specjalizację z integracji sensorycznej. Dokładne wymagania w tym zakresie reguluje rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej: z 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (tekst jedn.: Dz.U.z 2020 r. poz. 1280) – § 6 ust. 1 pkt 1-3, ust. 2 pkt 1-7, § 11, § 20 ust. 5 i 6.
W szkole zajęcia z zakresu integracji sensorycznej, choć nie są wymienione wprost w katalogu form pomocy psychologiczno-pedagogicznej, są traktowane jako inne zajęcia terapeutyczne. Ich organizacja odbywa się zgodnie z § 11 rozporządzenia MEN z 9 sierpnia 2017 r. Zajęcia takie wprowadza się, gdy wychowawca klasy lub dyrektor przedszkola uzna, że uczeń wymaga pomocy w formie terapii. W takim przypadku dyrektor placówki określa formy wsparcia, czas trwania zajęć, liczbę godzin przeznaczonych na realizację poszczególnych form pomocy. Podstawą do organizacji takich zajęć jest rozpoznanie dokonane przez nauczycieli i specjalistów.
Gdzie zdobyć wykształcenie potrzebne do zostania terapeutą SI?
Aby zostać terapeutą integracji sensorycznej, niezbędne jest zdobycie odpowiednich kwalifikacji. To właśnie te kursy i szkolenia dostarczają wiedzy oraz umiejętności potrzebnych do pracy jako terapeuta SI. W dalszej części omówimy szczegółowo wymagane kursy i szkolenia. W oferowanych przez KIRE studiach podyplomowych z integracji sensorycznej uczestnicy zdobywają zarówno wiedzę teoretyczną, jak i praktyczne umiejętności niezbędne do prowadzenia terapii SI. Po pomyślnym ukończeniu programu oraz uzyskaniu certyfikatu można rozpocząć pracę jako terapeuta integracji sensorycznej.
Czego uczestnicy studiów podyplomowych uczą się na zajęciach?
Program studiów obejmuje szeroki zakres zagadnień dotyczących rozwoju dziecka, takich jak psychologia rozwojowa, psychologia kliniczna, neurologia rozwoju, integracja sensoryczna, psychomotoryka oraz problemy związane z deficytami. Obejmuje również wiedzę z zakresu diagnozy i metodyki pracy, w tym techniki prowadzenia wywiadów i obserwacji, analizę zaburzeń klinicznych związanych z SI, wspieranie wszechstronnego rozwoju dziecka, a także diagnozę i terapię zaburzeń integracji sensorycznej.
Dodatkowo studenci uczestniczą w licznych zajęciach praktycznych, takich jak opracowywanie programów terapeutycznych, stosowanie różnych metod pedagogicznych, psychologicznych i rehabilitacyjnych, praktyczne ćwiczenia oraz zajęcia dotyczące logopedycznego aspektu terapii SI. Dzięki temu absolwenci studiów podyplomowych z zakresu integracji sensorycznej są w pełni przygotowani do pracy jako terapeuci.
Absolwenci otrzymają świadectwo ukończenia studiów podyplomowych wydane przez uczelnię, zgodnie z Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 12 września 2018 r. w sprawie dokumentów wydawanych w związku z przebiegiem lub ukończeniem studiów podyplomowych i kształcenia specjalistycznego (Dz.U. 2018 poz. 1791).